Spinoza

Baruch (1632-1677) Nederlandse filosoof van Portugees-Spaanse afkomst. Zijn grootvader emigreerde naar de Nederlanden omdat hij in zijn vaderland het joodse geloof niet mocht belijden. Spinoza's vader was handelaar te Amsterdam,en vooraanstaand lid van de Portugees-Joodse gemeente. Baruchs moeder overleed toen hij zes jaar oud was. In 1656 werd hij, waarschijnlijk vanwege zijn onorthodoxe overtuigingen, uit de Portugees-joodse gemeente gestoten. Hij was het meest bevriend met vrijzinnig denkende mensen uit orthodox-protestantse kringen. Spinoza bleef ongehuwd en leidde een sober leven dat geheel aan studie gewijd was; hij voorzag in zijn onderhoud door het slijpen van lenzen. In 1673 werd hem een leerstoel in Heidelberg aangeboden, die hij weigerde. Hij overleed, 45 jaar oud, aan de gevolgen van longtuberculose.
Het uitgangspunt van Spinoza's filosofie is een existentiële ervaring: "Na ervaren te hebben dat alle dingen in het gewone dagelijkse leven uiteindelijk leeg en futiel zijn, besloot ik iets te zoeken waardoor ik, als ik het gevonden had, een voortdurende en hoogste blijheid zou genieten." Inzicht zou dus volgens Spinoza tot geluk leiden. Zijn basisgedachte was dat alles EEN is: er is één oneindige en eeuwige substantie die zich in talloze verschijningsvormen manifesteert. Die ene substantie kunnen we God noemen, maar evengoed Natuur. God is geen persoon, hij staat niet boven of buiten de wereld, hij ís de wereld. God/Natuur heeft de wereld ook niet geschapen, de wereld is geen product van zijn wil, de wereld is het noodzakelijke gevolg van zijn natuur, de Natuur. Omdat alles wat bestaat, dus ook de individuele mens, deel is van God/Natuur, is kennis van de wereld en van onszelf automatisch kennis van God/Natuur. En hoe meer we onszelf en de wereld kennen, des te meer kennen we God/Natuur. En hoe meer we God/Natuur kennen, des te meer zullen we God/Natuur liefhebben. Deze verstandelijke liefde tot God/Natuur (amor intellectualis Dei) is een deel van de oneindige liefde waarmee God/Natuur zichzelf liefheeft. Dat te kunnen begrijpen en daarnaar te handelen maakt ons blij.
Spinoza's filosofie is een geslaagde combinatie van zijn emotionele beleven en streng rationalistisch denken. Zijn leer zette hij uiteen in zijn hoofdwerk Ethica. De invloed van Spinoza op het zich vanaf Descartes ontwikkelende 'moderne' denken - in filosofisch en politiek opzicht - is van immens belang geweest. Hij wordt wel gezien als de eigenlijke grondlegger van de Verlichting en zijn gedachten en bespiegelingen zijn nog steeds zeer actueel. (tekst geredigeerd door Dries Kosters)